Küçükali: “Kızılay’dan
para almak
evimizi ateşe
vermek gibidir”
Başlıktaki cümleyi 2005-2011 devri Türk Kızılay Yönetim Kurulu Lideri Tekin Küçükali söyledi, sohbetimiz sırasında…
Kahramanmaraş merkezli yıkıcı 6 Şubat sarsıntısından sonra gazeteci Murat Ağırel’in haberiyle gündeme gelen Türk Kızılay’ın “insani yardım kuruluşu” üzere değil de, tedarik firması üzere çalışmasının yankılarını konuşuyoruz.
Yarın 13. Cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu Türk Kızılay’ın eski periyot şube liderleri ile toplantı yapacak. Kurumun işleyişi hakkında bilgi alacak, tekliflerini dinleyecek…
Yıkıcı sarsıntıda 50 binin üzerinde can kaybının yası sürerken yüz binlerce insan sırf toprak altından gelen zelzeleyle yıkılmadı, toprak üstündeki mağduriyetleri de yaşıyor.
Türk Kızılay Yatırım A.Ş iştiraklerinden Kızılay Çadır&Tekstil şirketi, acil yardım platformu Ahbap’a 46 milyon liraya 2050 çadır satmış. Üstelik bu çadırlar Kızılay depolarından Kahramanmaraş’a gelene kadar ortadan 3 zelzele gecesi yaşandıktan sonra…
Ardından Türk Eczacılar Birliği’nin de sahra eczanesi kurmak için Kızılay’ın birebir şirketinden 140 bin liraya 76 metrekarelik 5 çadır aldığı ortaya çıkınca, devamı geldi.
Konserve de satmış…
Türk Kızılay Yönetim Kurulu Lideri Kerem Kınık bu sefil durumu “Hem memleketler arası afetlere takviye verebilecek, hem BM’ye hem de Sıhhat Bakanlığı’na, Ulusal Savunma Bakanlığı’na çadırları üretip satıyoruz ki finansal sürdürülebilirliği ve kapasitenin korunabilirliği mümkün olsun” sözleri ile savundu.
155 yıllık hayır kuruluşu Türk Kızılay; yıkıntılar ortasında kalan canlarının sıkıntısına düşen depremzedelerin acil ihtiyaçlarını karşılamak üzere seferber olan sivil toplum örgütlerine, çadır ve endüstriyel besin materyali satan bir kurum haline nasıl geldi?
Halkın bağışlarıyla; afetzedeye, fakire, dara düşene yardım eli uzatmak üzere dernek statüsünde kurulan Türk Kızılay’ın “ticarileşen” kurumsal yapısını sorgulamaya başladık.
Kızılay, “finansal sürdürülebilirlik” üzere piyasa kavramlarını kullanmaya hangi vakit başladı?
Zurnanın zırt dediği yer burası.
Türk Kızılay idaresi 2018 yılında Kızılay Yatırım Holding’i kuruyor. 11 yardım ünitesini şirketleştiriyor. Buradan Türk Kızılay’ına sağladığı finansal kaynakla yurt dışı bağışlarını finanse ediyor.
2021-2030 Stratejik Plan açıklayan Kızılay’ın temel prensipleri şöyle belirtiliyor:
“Uluslararası Kızılay ve Kızılhaç Hareketi öğretisi, 1965’de ilan edilen Hareketin Temel Prensipleriyle özetlenmiştir. Bu Temel Prensipler, Memleketler arası Federasyon (IFRC), Ulusal Dernekler (Kızılay/Kızılhaç) ve Milletlerarası Kızılhaç Komitesi’nin (ICRC) misyonlu ve gönüllülerine yardım çalışmalarındaki faaliyet alanlarını belirleme ve kolaylaştırma hususlarında yol gösterirken, tıpkı vakitte Hareketin hedefini ve yardımseverlik bedellerini tanıtmak için üniversal bir temel oluşturur.”
Merkezi Cenevre’de bulunan IFRC’nin kurucu üyesi Türk Kızılay; yurt dışı ülkelere çadır, konteyner gönderiyorsa bunu bağış olarak yapıyor.
5 milyar 587 milyon dolar fiyatındaki insani yardımla, Türkiye 2021 yılında ABD’nin akabinde en fazla insani yardımda bulunan ülkeler sıralamasında ikinci…
Türk Kızılay’ın web sayfasına yer alan bilgilere nazaran; son 10 yılda 138 farklı ülkede doğal ve insan kaynaklı afetlere müdahale etmiş, gereksinim sahiplerinin barınma ve beslenme üzere temel gereksinimlerini karşılamış.
İhtiyaç sahibi ülkelerdeki projelerini konut, okul, toplum merkezi, ibadethane, kamu tesisleri inşası, geçim kaynaklarının temini ve desteklenmesi, sıhhat, eğitim, toplumsal yardım, tarım ve sulama üzere alanlarda ağırlaşmış.
2020 yılında 16 olan yurt dışı delegasyon sayısını 2021 yılında 18’e çıkarmış. 2022’de 60 ülkede 8 milyon 800 bin bireye dayanak sağlıyor.
Uluslararası bağış yaptığı ülkeler ortasında; Sudan, Kırgızistan, Endonezya, Yemen, Azerbaycan, Bosna-Hersek (Kızılhaç), Suriye, Pakistan, Somali, Güney Sudan, Irak, Bulgaristan ve Arıkan da yer alıyor.
Yurt içinde; UNICEF, Kızılhaç, UNDP ve WFP’nin fon takviyesiyle 2.5 milyon “göçmene” 3.9 milyar liralık Kızılay Kart dağıtmış.
Sınır ötesi yardımları ise 2019 yılında 565 milyon şahsa 2021’de 1 milyon 800 bin bireye ulaşıyor.
Sınır ötesi yardımlarda, tarikatların kurduğu vakıfların bağışları başta olmak üzere İdlib’e yapılan briket evler-sosyal donatılar ve konteynerler başı çekiyor.
Türkiye’de ise 24 milyonu açlık yardımı olmak üzere 36.5 milyon bireye 6.9 milyar liralık maddi kaynak sağlamış. Bu bilgi bize 85 milyon nüfuslu ülkede her dört bireyden 1’inin açlık yardımına muhtaç olduğunu gösteriyor.
Kızılay Yatırım CEO’su İlyas Haşim Çakmak geçen yıl katıldığı Seyrüsefer Paneli’nde, maske de ürettiklerini belirterek ufkunu anlatıyor: “Tekstil şirketi outdoor diye bilinen tabiat sporları giysi markası üretim, ihraç edebilir” diyor.
Çakmak, Kızılay’a çok sayıda büyük şirketten yatırım paydaşlığı talebi geldiğini de işaret ediyor.
Kızılay 2018 yılından sonra kârlılığına odaklanan bir kurum haline geliyor. Afetle çaba alanında tedarikçi olmanın yanı sıra “yan kol” haline getiriliyor.
2014 yılında hazırlanan Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP)’na nazaran afetlerde barınma gereksinimlerinin karşılanması vazifesi Kızılay’dan alınarak Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı’na (AFAD) verildi.
Koordinasyon eksikliğinin en ağır bedellerinin ödendiği 13.5 milyon nüfuslu zelzele bölgesinde TAMP’ın yarattığı boşluğu halk doldurmaya çalıştı.
Küçükali “Afetlerde sırf beslenme muhtaçlığının karşılanması vazifesi verilen Kızılay’a garsonluk yaptırıyorlar” diyor.
Türk Kızılay idare konseyinin AKP’li takımlardan oluştuğu, liyakat temelinin rafa kaldırıldığı herkesin malumu…
Bu takımlara Kızılay’ı, İçişleri Bakanlığı’na bağlı AFAD’ın tedarikçisi haline getirmenin karşılığı olarak yüksek paralar ödeniyor.
Kınık, Kızılay idare heyetinde yer alan her bir üyeye ayda 3’er minimum fiyat karşılığı “huzur hakkı” verildiğini açıklamıştı.
Küçükali’ye Türk Kızılay’ın başkanı olduğu dönemde yönetim konseyinin “huzur hakkı” yahut “maaş” ismi altında bir ödenekleri olup, olmadığını soruyorum:
“Benim dönemimde Kızılay’da 4 bin 500 kişi çalışıyordu. Yakınlarını doldurdukları Kızılay’da çalışan sayısını 14 bine (2021 Kızılay Faaliyet raporuna nazaran çalışan sayısı 12 bin 129) çıkardılar. Kerem Kınık’ın yıllık geliri 306 bin lira. Kızılay Yatırım Holding ve 11 iştirakinde toplam 82 kişinin yıllık geliri 25 milyon lira.” diye yanıtlıyor.
Küçükali, “harcırah” konusuna da değiniyor:
“Yurt dışı misyonlarına gidenlere harcırah verilirdi. Yurt dışına gidenin yol-yemek- konaklama masraflarını Kızılay karşılıyordu. Üzerine de harcırah verilmesinin yanlış olduğuna karar verdik. Ve kaldırdık.”
Küçükali, Türk Kızılay’ın “vicdani ve ahlaki” bir sorumlulukla çalışması gerektiğine vurgu yapıyor.
2010 yılında yaşanan büyük Haiti sarsıntısına yaptıkları yardımı “ABD’nin burnunun tabanında bir ülke. Amerika’dan evvel Kızılay oradaydı. 200 çadır ve 8 bin 500 kişilik kurtarma grubumuzla varmıştık.” diyerek Türk Kızılay’ının milletlerarası kapasiteyi harekete geçirme tecrübesine vurgu yapıyor.
Türk Kızılay’ın geçmiş devir çalışmalarından örnekler veriyor:
Ramazan aylarında Boğaziçi Köprüsü’nde trafiğin sıkıştığı saatlerde, Kızılay gönüllüleri araçlarında mahsur kalanlara oruçlarını açabilmeleri için birer bardak su ve birer hurma ikram edermiş.
Karda kışta kapanan Doğu Anadolu yollarında kuyruklarda bekleyen kamyonculara, “yiyecek ve su” dağıtırlarmış.
Yine Doğu’da kardan yolları kapan yerleşimlerde oturanlara kar araçlarıyla ulaşırlar; çocuk bezi, maması, battaniye üzere acil yardım gereçleri taşırlarmış.
Küçükali “O kamyoncular, araçlarında mahsur kalanlar Kızılay’ın nizamlı bağışçısı olurlardı. Güç şartlarda direksiyon başında alın teri döken kamyoncuların, boğazından kesip yolladığı bağışlardan maaş almamız, konutumuza ateş atmamız üzere şey olurdu; nasıl yapılır?” diye de soruyor.
Türk halkı cömert: 2019 yılında 746 milyon 525 bin lira düzeyinde olan nakit bağışlar, 2021 yılında 1.2 milyar liraya yaklaşıyor.
Kızılay’a 5 bin 339 taşınmaz da bağışlandı.
Milli mücadenin kahramanlarından Halide Edip Adıvar’ın “Sinekli Bakkal” romanına ismini veren Aksaray’daki 7 dönüm arazi içindeki köşkü, Haseki Hastanesi’ne poliklinik hizmeti vermek üzere 5 yıl evvel aylık 450 bin liraya kiraya verildi.
Kızılay, Adıvar Köşkü olarak tarihi binada Türkiye’nin birinci hemşirelik okulunu açmıştı. Kızılay Hemşirelik Lisesi 1926’dan 2004 yılına kadar hizmet verdi. Tıpkı yıl yapılan yasal düzenlemeyle hemşirelik okulları kapatıldı.
Bağışçının koşuluna uygun olarak “hemşire lisesi” olarak kullanılan Boğaz’ın incisi Vaniköy’deki “cadı külahlı kulesiyle” dikkat çeken köşk de 2004 yılında iş insanı Yalçın Sabancı’ya 7 milyon dolara satıldı.
Bağış hedefinin dışında kullanılan bir öteki mülk…
Hayırsever Lamia Güvener tarafından 1987 yılında “hastane hizmeti vermek üzere” Türk Kızılay’a bağışlanan Kadıköy Rıhtım caddesinde denize nazır 15 milyon dolar kıymetindeki 7 katlı binanın alt katı kan merkezi, üstü dispanser olarak kullanılmıştı.
Lamia hanımın mirasçısı ve kızı Av. Ayla Gürelli Güvener “Maalesef artık bu binanın alt katında mağazalar, üstünde de restoran ve Kızılay’ın ofisi var” diyor.
Kızılay’ın 37 hastanesi vardı 34’ü Sıhhat Bakanlığı’na devredildi, 68 Kan Bağış Merkezi’nin yanı sıra 3 hastanesi kaldı.
Kızılay şube sayısı düşürülerek, mülksüzleştirilerek ve yurt dışı bağışları finanse eden holdinge dönüştürülerek, AKP’nin iç ve dış siyaset aparatı haline getirildi.