Pelin Ünker
Türkiye’de yıllık enflasyon yüzde 47 iken taban fiyat yüzde 30 artırıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise çalışanları enflasyona ezdirmediklerini söyledi. Resmi datalara nazaran yüzde 30’a en yakın enflasyona sahip ülke Angola.
Türkiye’de asgari fiyat yüzde 30 artırımla net 22 bin 104 lira oldu. Yapılan artırım yüzde 47 olan resmi enflasyon oranının altında kaldı. Merkez Bankası kestirimleri doğrultusunda enflasyon düşmeye başlasa dahi taban fiyat iki ayda tekrar açlık sonunun altında kalacak.
Kasımda açlık hududu Türk-İş’e nazaran 20 bin 562, DİSK Birleşik Metal-İş Sınıf Araştırmaları Merkezi’ne nazaran (BİSAM) 20 bin 967 lira.
Yeni taban fiyat sayısıyla, devletin her bir taban fiyatlı için patronlara verdiği taban fiyat dayanağı ise yaklaşık yüzde 43 artırılarak 700 liradan 1000 liraya çıkarıldı.
Ek artırım beklentisi boş çıktı
Asgari fiyat tespit komitesinde personel tarafının temsil eden tek sendika olan Türk-İş minimum fiyat sayısının 29 bin 583 TL olmasını talep ediyordu. Türk-İş son toplantıya katılmadı lakin bir hareket kararı da almadı. Açıklanan taban fiyatla ilgili hareket planı için inanılmaz toplanan ana muhalefet partisi CHP ise cumartesi günü saat 13.00’te Ankara Tandoğan Meydanı’nda miting kararı aldı.
Açıklanan asgari ücret rakamı, DİSK, KESK üzere sendikalar ve muhalefet partilerinin yansısını çekerken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın partisinin dünkü Meclis küme toplantısında ek artırım açıklayacağı beklentisi oluştu. Lakin Erdoğan, burada yaptığı konuşmada “Çalışanlarımızı enflasyona ezdirmeme sözümüze bir defa daha sadık kaldık” dedi.
Enflasyon yüzde kaç?
Erdoğan’ın sözleri Türkiye’de enflasyonun kaç olduğu sorusunu gündeme getirdi. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı resmi bilgilere nazaran Türkiye’de kasım prestijiyle yıllık enflasyon yüzde 47,09, kira artırımlarını belirleyen 12 aylık enflasyon ortalaması ise yüzde 60,45 düzeyinde. Sene sonu enflasyon beklentisi de son iddialara nazaran yüzde 45 civarında.
Peki Erdoğan’ın “enflasyona ezdirmedik” söylemi neye dayanıyor?
Türkiye iktisadında bir periyot iktidarın “faiz sebep, enflasyon sonuç” önermesi üzerinden düşük faiz siyaseti uygulanmış, bu siyaset da şu anki yüksek enflasyon periyodunun yapı taşlarını oluşturmuştu.
İktisatçılar Cumhurbaşkanı Erdoğan ve iktisat idaresinin son devirde üzerinde durduğu “beklenen enflasyon üzerinden fiyatları belirleme” stratejisini hatırlatarak Türkiye iktisadında yeni bir önermenin siyaset olarak devreye girdiğine işaret ediyor: “Asgari fiyat sebep, enflasyon sonuç”
Ancak iktisatçılara nazaran birinci önerme yanlış olduğu üzere ikinci önerme de yanlış. Bu yanlışlığı da son altı ayda taban fiyata artırım yapılmamasına karşın enflasyonda yaşanan süratli yükseliş kanıtlıyor.
Türkiye altıncı sırada
Türkiye, yüzde 47’lik enflasyon oranıyla Arjantin (yüzde 166), Suriye (yüzde 120), Güney Sudan (yüzde 107), Filistin (yüzde 89) ve Zimbabve’den (yüzde 57) sonra dünyada en yüksek enflasyona sahip altıncı ülke. Açıklanan taban fiyat artırım oranına en yakın enflasyon oranı ise Angola’ya (yüzde 28,41) ilişkin. Angola’yı yüzde 25,5 ile Mısır, yüzde 25,3 ile Haiti, yüzde 24,9 ile Burundi takip ediyor.
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan, Ocak 2023’te 17 bin lira olan minimum fiyatın o dönemki satın alma gücüne tekrar kavuşması için yüzde 61 dolayındaki 12 aylık ortalama enflasyona artırılarak 27 bin 356 lira olması gerektiğini aktarıyor.
“Bu bir aldatmaca”
“Şimdi bize diyorlar ki enflasyona ezdirmedik. Resmen dalga geçiyorlar. İnsanların aklıyla alay ediyorlar” tabirlerini kullanan Oyan, “Ne demek istiyor? ‘2025 enflasyon varsayımı Orta Vadeli Program’da 17,5, Merkez Bankası’nın yüzde 21. Biz ne verdik, yüzde 30’ diyor. Demek ki bu bir aldatmaca. Bir defa bu yılki enflasyon kaybını telafi etmedi” diye ekliyor.
İktidarın “faiz sebep, enflasyon sonuç” önermesine dayanan siyasetinin bedelini geniş halk kitlelerinin ödemeye devam ettiğini söz eden Oyan, “Bu yeni program da fiyatlar sebep, enflasyon sonuç diyor. Ne diyordu Erdoğan? Faiz sebep, enflasyon sonuç. Artık faiz yüksek de olsa sebebi olmuyor. Bu sefer fiyatlar sebep. Fakat fiyatlar hiçbir vakit enflasyonun önüne geçmiyor” diye konuşuyor.
Temmuzdan sonra neden arttı?
Türkiye’de enflasyonun nedeninin fiyatlar olmadığını anlatan Oyan, temmuzda taban fiyata artış yapılmamasına karşın aylık enflasyon artışlarının yüzde 3’ü bulduğunu belirtiyor. Fiyat artışlarının enflasyonun gerisinden geldiğini, enflasyon olduğu için fiyatlara bu artışların yapıldığını vurgulayan Oyan, başka yandan Türkiye’de enflasyon gayesinin hiçbir vakit tutmadığını ve bu gayelere nazaran fiyat artışı yapılmasının bu manada da yanlış olduğunu söylüyor.
“Mesela 2024 için enflasyon gayesi yüzde 33 idi. Yıl sonunda yüzde 46 olacak” diyen Oyan, ekliyor: “Dolayısıyla fiyatlar sebep, enflasyon sonuç önermesi tıpkı faiz sebep, enflasyon sonuç önermesi üzere yanlıştır, kusurludur. Türkiye’de enflasyonun sebebi çok karlar. Ücretliler ulusal gelirin üçte birini alıyorlar lakin gelir vergisinin üçte ikisinden fazlasını, dörtte üçünü ödüyorlar.”
Neden artık bu artırım?
Asgari fiyata enflasyonun altında yapılan artırım, Türkiye tarihinde birinci sefer gece saatlerinde açıklanan bir kararla duyuruldu. Kurulda fiyat müzakere edilmeden karar hükümet tarafından açıklandı.
Oğuz Oyan’a göre Suriye olayının Türkiye’ye yansıması, asgari fiyatın düşük tutulmasıyla direkt irtibatlı.
Erdoğan’ın “Suriye Fatih’i” güzellemesi üzerinden işçilerin gönlünü kazanmaya çalıştığını düşünen Oyan, “Bu rüzgarı ardına alarak, ‘güçlendim, kimse bana gıkınızı çıkaramaz, nasılsa seçim de yok’ hesabı üzerinden yapılan bir artıştır” diyor.
DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Dr. Özgür Müftüoğlu ise minimum fiyata temmuz ayında yapılacak bir artışın seçim yatırımı olarak kullanılabileceği görüşünü paylaşıyor:
“Suriye’de güçlü bir öykü yaratılırsa, bir de üzerine temmuzda altı aylık, yüzde 30-40 üzere bir artırım da yapılırsa, işçiyi ezdirmedik denip oradan da seçime gidilebilir.”
“Teşhis de tedavi de yanlış”
“Ekonomi idaresi diyor ki fiyatları kısarsam talebi azaltırım. Böylelikle enflasyonu düşürürüm. Fakat Türkiye’deki enflasyon talep enflasyonu değil” diyen Müftüoğlu, hasebiyle kamuoyunun önüne koydukları teşhisin yanlış olduğunu ve tedavinin de sıkıntıya tahlil olacak bir istikameti olmadığını vurguluyor.
Müftüoğlu, yapılan artırımda iş dünyasının yanı sıra memleketler arası sermayenin ve memleketler arası kuruluşların taleplerinin dikkate alındığını düşünüyor.
Türkiye’de darbe periyotlarında bile satın alma gücünün bu kadar gerilemediğini söyleyen Müftüoğlu, “Ondan sonra esasen görüyoruz ki sağ partiler bile artık buna sessiz kalamaz hale geldi. Onlar bile bir ucundan da olsa reaksiyon veriyorlar” diyor.
“Örgütlenme konuşulmalı”
Öte yandan bu kadar düşük bir artışa şaşılacak bir durum olmadığını belirten Müftüoğlu, zira bu artışın hem AKP iktidarının 22 yıldır uyguladığı programla uyumlu olduğunu hem de son orta vadeli programda bunun öngörüldüğünü tabir ediyor.
Sonuç olarak bugün gelinen noktanın emekçi sınıfı açısından çok önemli bir mağlubiyet olduğunu ve bunun da toplumsal muhalefetin zayıflığından kaynaklandığını vurgulayan Müftüoğlu, “Buradan nasıl dönülür? Siyasi iktidarın ne yapacağı, hangi siyasetleri izleyeceğinden fazla nasıl örgütlenme özgürlüğü açılabilir? Gerçek bir örgütlenme, sarı sendikalarla değil, nitekim emekçiyi temsil eden örgütlülükler nasıl oluşturulabilir? Nasıl bir gayret verilir? Bence bunun konuşulması, bunun temel gündeme getirilmesi lazım” diye konuşuyor.
“Sosyal muhafazaya ödenek artmalı”
Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Merkez Yöneticisi Prof. Dr. Hakkı Hakan Yılmaz da yüzde 30’luk taban fiyat artışının yetersiz olduğunu ve toplumsal muhafaza dayanakları üzere fiyat dışı gelirlere muhtaçlığı artıracağını belirterek 2025 yılı merkezi idare bütçesinde bu manada bir revizyon yapılması gerektiğine işaret ediyor.
Yılmaz, “2025 yılı merkezi idare bütçesinin acil revize edilerek toplumsal müdafaa programlarına daha fazla ödenek ayrılması ve bunun finansmanın da uzlaşılan bir servet vergisi ile kurumlar vergisine yönelik yapısal ıslahatlarla elde edilecek gelirlerden karşılanması gerekiyor” diyor.