Amerikalı muharrir Rebecca Solnit’in “Yakındaki Uzak” adlı kitabı geçtiğimiz günlerde Minotor Kitap etiketiyle raflardaki yerini aldı. Bir anlatı olarak değerlendireceğimiz bu kitabında Solnit alabildiğine ferdî, şahsî olduğu kadar da ucu hepimize dokunan ailevi birtakım meselelere değiniyor. Kitabı çeviren isim ise Asude Küçük.
“Yakındaki Uzak”, yalnızca ismiyle bile sıkıntısını özetleyebilen kitaplardan. Pekala ne demektir bu “yakında uzak olmak”, dahası kimdir ve kimlerdir?
Yakındaki Uzak, Rebeca Solnit, syf. 296, Minotor Yayınları, 2024.
Solnit’in bu soruya karşılık karşımıza koyduğu temel muhatap genel manada aile, özelde anne. Solnit anne ve babasıyla pek anlaşamadan büyüyor. 16 yaşında öteki bir eyalette tek başına yaşamak üzere hazırlanırken annesi ona sağlam olanı değil, eski valizi almasını söylüyor. Babası da vere vere bozuk bir saat veriyor.
Eski valiz ve bozuk saat… Bu iki eşya ömrü boyunca ve kitabın genel atmosferi içinde Solnit’e iğne üzere batıp duruyor.
ANNELİK DUVARI
Beri yandan; annesi Solnit’i çocukluğundan beri bir rakibi üzere kıskanıyor; kaşından, gözünden tutalım, manevi birtakım şeylere kadar daima onunla bitmek bilmeyen bir yarışa giriyor. Kaybedeceğini, beceremeyeceğini anlayınca da sırtını annelik duvarına yaslayarak bağırıp çağırmaya başlıyor; ne vefasızlığı kalıyor Solnit’in ne saygısızlığı.
Bütün bunların akabinde anne Alzheimer olunca Solnit her şeye karşın onun yardımına koşuyor. Anne de esasen “bir müellif olarak konutta boş boş oturduğu için” başka çocuklarını değil, Solnit’i arıyor. Böylelikle, nasıl ilerlediğini az çok iddia edebileceğiniz uzun bir bakım süreci başlıyor.
‘SAYFALAR ERİYİP GİDİYOR, SÖZLER BULANIKLAŞIYOR’
Solnit kitabını yalnızca annesinin öyküsüyle sonlandırmıyor. Onun akabinde Mary Shelley’yle duygusal bir iştirak kuruyor. Shelley’nin -her ne kadar ilerici olsalar da- ailesine isyan edip sevdiği adamla bir arada olmasını, yıllar sonra da Frankenstein romanını nasıl yazdığını ve karakterindeki “soğuklukla” kutuplardaki soğukluğun neden ve nasıl bir iştirak yarattığını açıklıyor.
Devamında Road Runner ve Coyote’nin çekişmesinden bahsediyor. Chuck Jones’un Coyote’yi, yaşlı çakal ilah Huehuecoyotl’dan ilham aldığını, Road Runner’ınsa bir Tao üstadını simgelediğini belirtiyor.
Daha sonra da Che Guevara’nın Bolivya’daki direniş günlerinde yaşadıklarına sıra geliyor. Yolda tesadüfen karşılaştığı yaşlı bir bayanın Che ile bir halde tanışıyor olmasından hareketle “Motosiklet Günlükleri”ne ve Che’nin hayatının değerli evrelerine değiniyor.
Ancak ne anlatırsa anlatsın iş dönüp dolaşıp daima annesine geliyor:
“Annem azar azar yok olan bir kitaptı güya. Sayfalar eriyip gidiyor, sözler bulanıklaşıyor, harfler teker teker döküldükçe geriye bembeyaz bir kâğıt kalıyordu.”
‘SİZİN ÖYKÜNÜZ NE?’
Solnit kitabın birinci cümlesinde şöyle bir soru soruyor:
“Sizin öykünüz ne?”
Bu soru kitabın temel sorularından biri. Solnit bir yandan kendi kıssasını anlatıyor fakat bu soruyu yalnızca okura değil, kendine de soruyor. Bilhassa de annesiyle olan alakasında kendi öyküsünün izini sürüyor. Güya diğerinin başından geçmiş üzere adım adım ilerliyor; büyük, duygusal yansılar vermiyor, itidalli ve aralı bir yerden yazıyor.
Solnit’e nazaran aslında her şeyin temelini kıssalar oluşturuyor. Biriyle tanıştığımızda onun öyküsünün bir kesimi oluyoruz veya o bizim öykümüzün bir modülü oluyor. Böylelikle hayat; öykülerimizi paylaştığımız bir “oyun bahçesine” dönüşüyor. Fakat takdir edersiniz ki buradaki oyunlar pek iç açıcı olmuyor.
Her şeyin “hikâye anlatmak / paylaşmak” üzerine kurulu olduğunu düşünen Solnit buna yönelik olarak da “Binbir Gece Masalları”nı, Şehrazat’ı örnek veriyor. Bilindiği üzere; kıskanç bir kral her gün bir bakireyle evleniyor ve sabahında eşlerini öldürtüyor. Bu katliama son vermek isteyen Şehrazat’sa, hükümdara her gece bir masal anlatıyor ve masalı merakın en yüksek olduğu yerde bırakıyor. Masalın sonunu merak eden kral da onu bir türlü öldürtmüyor.
Solnit de buradan, öykünün kendisinden çok, nasıl anlatıldığıyla ilintili olduğunu söylüyor bize.
‘BİRKAÇ KASA KAYISI’
Solnit leitmotif olarak birkaç kasa kayısıyı kullanıyor. Kendisinin büyüdüğü ve annesinin Alzheimer olduktan sonra yaşadığı konutun bahçesinde bulunan ağaçtan toplanan bu kayısılar, bir meyve olmanın ötesinde Solnit için karmakarışık halde duran, bir türlü hesaplaşılamayan geçmiş ve belirsizliklerle dolu, yer yer korkutucu bir gelecek üzere.
Nitekim Solnit de bu sebeple kayısıları yere, bir örtünün üzerine seriyor. Gün çok onları inceliyor, çürüyenleri ayırıp atıyor, kalanları seyrediyor. Biz de sayfalar sonra, “bu savaştan sağ çıkanlarla” marmelat yaptığını görüyoruz.
‘SİZİN HİKAYELERİNİZİ KİM DİNLİYOR?’
Solnit’in anlatısının farklılığı “İçindekiler” kısmında de kendini aşikâr ediyor. Kitap 13 kısma ayrılıyor. “Kayısılar, Aynalar, Buz, Kaçış, Nefes” isimli birinci beş kısımdan sonra “Yara, Düğüm, Düğüm Çözülüyor” isimli bir orta kısım var. Devamında birinci beş kısım karşıtından “Nefes, Kaçış, Buz, Aynalar, Kayısılar” halinde başladığı yere dönüyor.
Daha evvel benzerini görmediğim bir başka teknik ayrıntıysa şu: Solnit her sayfanın altında, kitaptaki öyküden “bağımsız” halde, sayfaları çevirdikçe ilerleyen tek satırlık bir diğer anlatı akıtıyor. Yaklaşık 300 sayfa boyunca ilerleyen bu tek satırlık anlatıysa şu halde sona eriyor: “Sizin hikayelerinizi kim dinliyor?”