Sriwijaya Air Havayolları’na ilişkin Boeing 737-500 tipi yolcu uçağı 2021 yılının 9 Ocak günü Endonezya’nın başşehri Jakarta’dan yolcu ve mürettebat olmak üzere toplamda 62 şahısla havalandığında kimsenin dakikalar sonra yaşanacaklardan haberi yoktu. Binlerce adadan oluşan ülkede SJ-182 uçuş numaralı uçak, gün içinde yapılan binlerce uçuştan yalnızca birisiydi. 1994 yılının Mayıs ayında hizmete giren uçakla son temas, kalkış yaptıktan 4 dakika sonra Java Denizi üzerinde gerçekleşti.
Uçakla irtibatın kaybolmasının akabinde başlatılan inceleme sırasında Flightradar24 datalarını inceleyenler şaşkına döndü. Dev Boeing 737-500, havalandıktan kısa mühlet sonra 10 bin feet (yaklaşık 3 bin 500 metre) irtifadan süratle alçalmaya başlamış ve deniz üzerinde radardan kaybolmuştu. Arama kurtarma çalışmalarının başladığı sırada toplumsal medyada balıkçılar tarafından çekilen birtakım manzaraların paylaşılması, SJ-182’nin başına ne geldiğine dair kıymetli bir ipucu oldu. Java denizine açılan balıkçıların su üzerinde bulduğu kimi büyük kesimler Sriwijaya Air Havayolları’na ilişkin Boeing 737-500’ten öbür bir şeye ilişkin değildi.
Arama kurtarma çalışmaları sonucunda uçakta bulunan mürettebat da dahil 62 kişinin hayatını kaybettiği açıklandı. Yetkililer, uçağa ilişkin olan ve uçuş bilgilerinin kaydedildiği kara kutuya ulaşıldığını ve eldeki datalar ışığında kazanın gerçekleşme sebebinin araştırılacağı açıkladı. Geçtiğimiz günlerde kazaya ait yeni bir rapor açıklandı. Raporun açıklanmasıyla birlikte birçok kişinin aklına bir kere daha, “Neden Endonezya’da bu kadar çok uçak kazası oluyor?” sorusu geldi. Uçak mühendisi ve havacılık uzmanı Muhammed Yılmaz, SJ-182 kazası ve Endonezya’da yaşanan uçak kazaları hakkında konuştu.
‘TAHMİN EDİLDİĞİ ÜZERE OLDU’
Kazanın gerçekleştiği günden bu yana birtakım ihtimallerin değerlendirildiğini belirten Muhammed Yılmaz’a nazaran kazanın neden gerçekleştiğine dair yapılan iddialar yanlışsız çıktı. Yılmaz, “Kazanın nedeni kara kutudaki bilgilerin çözülmesiyle ortaya çıkarıldı. Uçağın bakım kayıtlarında, motor gücünü otomatik olarak denetim eden autothrottle sisteminde, uçuştan birkaç gün evvel arıza yaşandığı yer alırken, bunun kazanın oluşumuna katkıda bulunup bulunmadığı üzerine yoğunlaşılmıştı. Kestirimler hakikat çıktı” açıklamasını yaptı.
Otomatik gaz denetim sistemi (autothrottle) hakkında bilgi veren Muhammed Yılmaz, “Bu sistem direkt olarak yakıt akışını denetim etmek yerine, istenen uçuş karakteristiklerini tayin ederek pilotun uçak motorlarının güç ayarını yapmasını sağlar, yakıt tasarrufu sağlar ve istenen sürat yahut gücü hassas bir biçimde ölçtüğü için motor ömrünü artırır. İki tip çalışma modu vardır: sürat ve itme. Otopilottan bağımsız olarak çalışan bu sistem, belli sürat bedeline ulaşmak için otomatik olarak gaz verir yahut gaz keser. Boeing uçaklarında bu mod etkin iken gaz kolu bizatihi hareket eder. Airbus uçaklarında ise gaz kolu hareket etmez ve bu sistem autothrust olarak adlandırılır” dedi.
Autothrottle sistemi arızalı bir uçağın, operasyonlarına devam etmesinin önünde bir mani olmadığını söz eden Yılmaz, “Çünkü pilotlar motor gücünü manuel olarak denetim edebilir. Fakat kazanın raporundan anlaşıldığı üzere, autothrottle sistemi arızalı olduğu için motorlar ortasında güç istikrarı üzerinde önemli bir farklılık oluşmuş ve bu da pilotların, uçağın denetimini kaybetmesine neden olmuş üzere görünüyor” tabirlerini kullandı.
“Sol motor gaz kolu kalkıştan sonra yüzde 34 üzere düşük bir süratte, sağ motor gaz kolu ise yüzde 92 yani özgün tırmanma ayarında kaldığı için oluşan asimetrik itki durumu kazanın nedeni olmuş. Pilotlar motor parametreleri, gaz kollarının pozisyonu ve dönme açısı üzere ayrıntılarda oluşabilecek anormallikleri denetim edebilecekleri göstergeleri dikkate almamış üzere görünüyor. Fazla öz inanç ve pilotlar ortası iletişimsizlik, takım kaynak idaresi (CRM) hususlarındaki eksiklikler de kazayla ilgili öne çıkıyor.”
ÇOK FAZLA UÇAK KAZASI YAŞANMASININ SEBEBİ
Endonezya, sık sık yaşanan uçak kazalarıyla gündeme geliyor. Adalardan oluştuğu için hava ulaşımının vazgeçilmez olduğu Endonezya’da 1945’ten bu yana bölgedeki başka tüm ülkelere nazaran daha fazla sivil yolcu uçağı kazası yaşandı. Aviation Safety Network datalarına nazaran, Endonezya’da 1945’ten bu yana yaklaşık bin 500 kişinin hayatını yitirdiği 100’ün üzerinde sivil uçak kazası yaşandı. Bu istatistikler ışığında Endonezya, Asya bölgesinde uçmak için en tehlikeli yerlerden birisi olarak gösteriliyor. Uzmanlar, son yıllarda Endonezya’da bu durumun önüne geçmek için birçok çalışma yapıldığını söylese de son yaşanan Sriwijaya kazası, Endonezya’da havacılık kurallarının uygulanması konusundaki ilerlemelere kuşkuyla yaklaşılmasını gerektiriyor.
“Endonezya’nın böylesine berbat bir havacılık geçmişine sahip olmasının nedenleri ortasında coğrafya, iktisat ve siyasetin kesişimini göstermek mümkün” diyen Muhammed Yılmaz, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Çin, Hindistan ve ABD’den sonra dünyanın en kalabalık dördüncü ülkesi olan ülke Pasifik Okyanusu’nun güney batısında 3 bin mil boyunca uzanan, yaklaşık 6 bin ekip adadan oluşuyor. Hava yolu ile seyahat bir yerden bir yere gidebilmenin en pratik usulü. Endonezya’nın Papua üzere fakir bölgelerinde, kara yolu yahut demir yolu sistemlerinin olmaması yahut çok yetersiz olması hava yolu ile seyahat etme ihtiyacı doğuruyor.”
‘RÜŞVET VE YOLSUZLUK DA BÜYÜK SIKINTI’
1998 sonrası yıkılan diktatörlük rejimi sonrası, Endonezya’nın hâlâ demokrasiyi oturtmaya çalışan bir ülke pozisyonunda olduğuna dikkat çeken Yılmaz, Doğu Asya mali krizinin akabinde son 20 yıldaki güçlü ekonomik büyüme datalarının milyonlarca orta sınıf vatandaşı ayağa kaldırdığını belirtti. Muhammed Yılmaz, bu durumun havacılık bölümünde de yansımaları olduğunun altını çizerek, “Bununla birlikte hava yolu nakliyatı daha kullanılabilir bir opsiyon haline geldi. Bu durum, Trigana üzere düşük maliyetli şirketler için Endonezya’nın vasat havacılık pazarına giriş fırsatı oluşturdu” dedi.
Endonezya ticari sivil havacılık bölümünün her geçen gün giderek büyüdüğünü belirten Yılmaz, “Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) 2039’a kadar Endonezya’nın ticari hava yolu pazarının dördüncü en büyüğü olacağını iddia ediyor. Ancak ülkedeki rüşvet ve yolsuzluk üzere kronik sorunların, havacılık dünyasında varlığını sürdürüyor olmasının sonucu olarak beşerler bu tip uçak kazalarında hayatlarını yitiriyor” formunda konuştu.
‘ÇALIŞANLARIN MESLEKLİ BİLGİSİ YETERSİZ’
Pilotlar, hava trafik kontrolörleri ve teknisyenlerin yetersiz mesleksel bilgiler ile istihdam edildiği lisana getiren Muhammed Yılmaz, “Endonezya’nın arama kurtarma faaliyetleri esnasında kendi yetersizlikleri haricinde dışarıdan iştirake müsaade konusunda epeyce isteksiz davranması, hükümetin havacılık alanında ülkedeki denetleyicilerin, denetmenlerin ve regülasyonların ne kadar eksik ve vahim durumda olduğunun dünyaya duyurulması kaygısıyla ilgili olduğunu söylemek sıkıntı değil. Geçmişteki kazalar, daima yetersiz pilot eğitimi, mekanik arızalar, hava trafik denetim problemleri ve yetersiz uçak bakımı ile ilişkilendirildi” halinde konuştu.
2009 yılına kadar Endonezya hava yollarının emniyet kayıtlarının hayli berbat olduğuna dikkat çeken Yılmaz, “Teknik uzmanlık, eğitimli işçi, kayıt tutma yahut kontrol prosedürleri üzere alanlarda yetersiz oldukları gerekçesiyle 2007’den 2016’ya kadar Endonezyalı havayollarının ABD’de faaliyet göstermelerini yasakladı. Avrupa Birliği, 2007’den 2018’e kadar misal bir yasağı uyguladı” bilgisini paylaştı.
‘KARA LİSTEDE YER ALAN YOK’
Endonezya’da 2000-2009 ortasında 27, 2010-2019 yılları ortasında ise 18 ölümlü uçak kazası yaşandığını belirten Muhammed Yılmaz, şu ayrıntıları da paylaştı:
“Ülkede yıllar içinde Milletlerarası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) standartlarının uygulanmasında değerli kazanımlar elde edildi. ABD Federal Havacılık Yönetimi’nin Milletlerarası Havacılık Güvenliği Kıymetlendirme Programı, Endonezya’yı ‘Kategori 1’ ülke olarak kıymetlendiriyor. Bu, Endonezya’nın havacılık kesiminin ICAO gerekliliklerine uygun olduğu ve Endonezyalı taşıyıcıların ABD’ye uçmasına müsaade verdiği manasına geliyor. Şu anda Endonezyalı hava yollarının milletlerarası uçuşlar konusunda rastgele bir mahzuru yok. Kara listede yer alan Endonezyalı taşıyıcı bulunmuyor.”